*Đọc 7 phút*

Tất cả chúng ta đều đóng một vai trò nào đó trong các mối quan hệ trong gia đình–một người anh cả hay chị hai điềm đạm, một ông cậu hào phóng, một người cha hay mẹ khôn khéo–và mỗi vai trò đi kèm với những kỳ vọng. Khi chúng ta không đạt được những kỳ vọng này thì sự thất vọng và tranh chấp nổi lên trong gia đình. Trong loạt bài giảng gồm bốn kỳ, tựa đề Family Awareness: A Relational Path to Freedom in Family Life (Nhận Thức Về Gia Đình: Con Đường Quan Hệ Đưa Đến Giải Thoát Trong Cuộc Sống Gia Đình), giáo sư thiền Bart van Melik đã áp dụng Tứ Diệu Đế của Đức Phật để cống hiến những cách thức mới mẻ và hữu ích nhằm hóa giải những trường hợp căng thẳng mà chúng ta có thể gặp phải trong gia đình, biến xung đột thành hòa thuận. Ông Bart van Melik là di dân gốc Hòa Lan, chuyên dạy thiền chánh niệm tại các trung tâm cải huấn vị thành niên, trung tâm người vô gia cư, và trường công lập tại thành phố New York. Các bài giảng bằng video của ông được tạp chí Phật Giáo Tricycle ghi chép lại, và từ đó Phúc Quỳnh lược dịch sang tiếng Việt cho Tinh Tấn Magazine nhân mùa lễ Tạ Ơn năm nay, với ước nguyện bốn bài viết sẽ có hữu ích cho cuộc sống gia đình của quý độc giả đồng hương.

1: Suy Gẫm Về Vai Trò và Kỳ Vọng Trong Gia Đình
2: Khao Khát Được Thấy Bởi Người Khác
3: Biết Ngưng Trong Lúc Giận
4: Gia Đình Nhập Dòng Chánh Đạo

Khao Khát Được Thấy Bởi Người Khác

Bài BART VAN MELIK

Trong bài thứ nhất, chúng ta tìm hiểu về ý nghĩa của chân lý đầu tiên của Tứ Diệu Đế được áp dụng trong đời sống gia đình. Chúng ta nhìn thấy mình tự khoác lên cho mình những vai trò khiến cuộc sống bị gò bó thay vì được lợi ích. Chúng ta cũng khoác vai trò cho các thân nhân. Chúng ta gắn liền mỗi vai trò với một khái niệm nào đó, chẳng hạn một người cha, người mẹ có trách nhiệm, hay một đứa con thành công, và mỗi người phải sống đúng với vai trò của họ, từ đó phát sinh phiền não.

Trong buổi nói chuyện hôm nay, chúng ta chuyển đề tài từ khổ đau trong cuộc sống sang nguyên nhân gây phiền não. Chúng ta nhìn từ khía cạnh quan hệ, vì mọi thứ chúng ta làm trong gia đình đều liên quan đến các mối quan hệ giữa những người thân với nhau.

Phản ứng đầu tiên mà chúng ta thường làm khi gặp khổ đau là tìm một kinh nghiệm khác. Đức Phật đã xác định phản ứng căn bản này của chúng ta khi gặp phiền não bằng một chữ theo tiếng Pali–tanha. Từ này thường được dịch sang tiếng Anh là thèm muốn hay ham muốn.

Tanha được dịch ra nhiều nghĩa. Riêng cá nhân tôi thì tôi thích từ thèm khát mà ông Gregory Kramer đã dùng. Ông là một trong những thầy dạy thiền của tôi. Khi gặp một hoàn cảnh không vừa ý, hay khó chịu, chúng ta thèm khát có một cái gì đó khác với cái gì chúng ta đang có.

Một cách nhìn sự thèm khát này trong cuộc sống là diễn dịch nó như một sự khao khát được thấy. Tôi cũng học được điều này từ ông Gregory, người đã dạy một phương pháp thiền về sự giao tiếp gọi là “cuộc đối thoại ở bên trong.” [Trước đây Hòa Thượng Thích Phước Tịnh gọi đó là “những tiếng nói thì thầm” trong nội tâm.] Trong lớp thiền này, bạn nhận ra sự khao khát khi chúng ta tiếp xúc với người khác, mong ước được thấy bởi người khác theo một cách nào đó. Cho nên chúng ta tạo ra những vai trò để tự khoác vào mình.

Để thấy được điều này, tôi đã hình dung một người lái xe mui trần với nhạc mở rất lớn. Người này nhìn chung quanh xem có ai thấy mình lái xe với nhạc ồn ào như thế không. Họ chạy xe loanh quanh như mong được người khác thấy họ là một kẻ rất ngầu hay rất chảnh.

Đây là một hiện tượng tự nhiên. Khi nhận ra sự đau khổ xuất phát từ mối quan hệ này–nỗi khao khát được thấy–tôi thấy nó trong khắp thế gian, nơi mà con thú nào cũng muốn gây ấn tượng với con thú khác.

Tôi thấy những điều mà Đức Phật đã dạy cho chúng ta quả là tuyệt vời, để thấy chân lý của vạn vật. Thấy được bản chất của sự khổ đau và nguyên nhân của nó. Khao khát được thấy có thể là một cách mà chúng ta đã thể hiện trong gia đình, qua việc chúng ta tự tạo các vai trò cho mình. Chẳng hạn như có lúc tôi muốn được thấy như một người giữ gìn nhà cửa ngăn nắp. Mỗi khi sắp có khách đến nhà, tôi hút bụi hết cả căn chung cư. Tôi đã có một tập khí thâm sâu là muốn được người khác thấy mình ngăn nắp. Thói quen này làm cho tôi mệt mỏi, có khi rất khổ sở. Ngay cả khi không có khách, tôi cũng thấy bụi bặm trên sàn nhà. Đó là một thí dụ về việc chúng ta muốn được thấy bởi người khác như thế nào.

Thói quen muốn được thấy cũng xảy ra trong những khía cạnh khác trong gia đình. Khi nấu ăn, tôi mong ước được nghe vợ thốt lên một lời khen, chẳng hạn, “Món này anh nấu ngon quá.” Chúng ta thường xuyên ao ước được thấy theo một cách nào đó, và theo thời gian lâu dài nó trở thành một tập khí mà chúng ta thực hành khi giao tiếp với người thân. Mẹ tôi luôn luôn nói, “Hãy cố gắng ăn hết những gì người ta cho mình, ăn sạch dĩa.” Tôi vẫn còn nghe câu đó văng vẳng bên tai mặc dù không còn sống với mẹ.

Mới mấy hôm trước, khi có mặt chung với các em cùng lứa với con trai 3 tuổi của tôi, tôi nghe một bé nói em rất thích ăn bông cải xanh (broccoli); và con tôi, Lugo, liền nói, “Ớn quá. Bé không thích bông cải xanh.” Tôi có cảm giác “Mình muốn con mình thích bông cải xanh.” Tôi muốn con tôi là một đứa trẻ muốn ăn thử các món lạ. Chúng ta có thói quen ăn sâu mà không hề biết. Tất cả đều khởi đầu từ một khuynh hướng đơn giản là khao khát được thấy trong những hành động cụ thể. Mặc dù đây là bản chất tự nhiên, tất cả chúng ta trong thâm tâm đều mong được người khác chấp nhận và được thấy, nhưng khi nó trở thành thói quen và bó buộc, thì đó không còn là một cách sống lành mạnh. Bởi vì làm như thế thì chúng ta áp đặt sự hạnh phúc và tùy thuộc của mình bên trên người khác–chúng ta muốn người khác thấy mình như thế nào và phản ứng theo cách mình muốn.

Còn một khía cạnh trái ngược nữa kia. Thay vì khao khát được thấy bởi người khác, chúng ta lại mong muốn không ai thấy mình. Một hình ảnh dễ thấy là khi tôi và con trai 3 tuổi ngồi trên xe điện, có những người nói với con tôi, “Ổ, em bé dễ thương quá.” Thế là nó liền chui đầu vào nách tôi như để trốn, thỉnh thoảng ngoái nhìn xem người lạ có còn đó hay không. Tôi thấy hành động của con là đáng yêu. Có lẽ chúng ta mắc cỡ khi làm như thế. Nhưng thường thì có sự xấu hổ khi chúng ta không muốn người khác thấy mình, và sự xấu hổ có khuynh hướng cô lập chúng ta, khiến chúng ta muốn biến mất.

Tuần qua, khi bàn về gia đình, một em gái 16 tuổi trong lớp của tôi đã nói, “Tôi không bao giờ muốn làm vợ của ai. Tôi không muốn làm mẹ. Tôi không bao giờ muốn có gia đình. Tôi không muốn vì tất cả những chuyện đó đã xảy ra trong gia đình tôi.”

Mặt cực đoan nhất của sự việc không muốn thấy là tự tử. Sự khao khát không muốn thấy lên đến mức độ quá mạnh khiến chúng ta muốn biến mất, không muốn hiện hữu trên thế gian này nữa. Tôi còn nhớ trong một khóa tĩnh tâm khi tôi giảng về sự đau khổ xuất phát từ việc muốn được thấy và không muốn được thấy, thì có một anh muốn phát biểu sau khi nghe những ý niệm nêu trên. Anh nói, “Đây là điều rất hữu ích khi mà tôi được biết Đức Phật đã chỉ ra khuynh hướng này cho chúng ta thấy từ nhiều năm trước, 2,600 năm. Gia đình tôi đã có bốn người tự tử. Bản thân tôi cũng có cảm giác rất mạnh về việc không muốn được thấy nữa. Nhưng giờ đây thì tôi có một dàn bài để áp dụng khi cảm giác ấy trở lại. Nó cho tôi thêm khoảng cách, thêm sự can đảm để sống.”

Bạn nghĩ xem, ai trong gia đình tôi cũng có sự khao khát. Đó là một tiến trình tự nhiên trong tất cả chúng ta. Ai cũng mong được người khác thấy mình theo một kiểu cách nào đó. Họ cũng có sự xấu hổ và không muốn người khác thấy, nhưng họ cũng có thể nhận ra là mình vẫn bị thấy như thế. Điều tuyệt vời về kinh nghiệm này là chúng ta thấy sự khao khát rất phổ thông mà Đức Phật đã chỉ cho chúng ta nhận diện bản chất không có thật của nó. Chúng ta bắt đầu hiểu rằng sự khao khát, ngay cả những vai trò mà chúng ta thực hiện hay tự nhận lấy, đều không thật sự là chúng ta. Càng thấy ra hết lần này qua lần khác–sự đau khổ do vai trò gây ra hoặc nguyên nhân gây khổ–chúng ta càng có thêm khoảng cách để suy ngẫm.

Trong khoảng cách này, chúng ta có thể có được một sự nhận thức với tình thương trước hoàn cảnh hiện tại, rằng: “Sự việc lúc này là như thế.” Và có những thứ khác vượt cao hơn, bên trên mọi thứ. Để kết lại bài chia sẻ hôm nay, xin trích hai câu thơ của Rumi:

Bên ngoài những ý niệm sai và đúng
có một cánh đồng. Chúng mình sẽ gặp nhau ở đó, nhé.⧫

(Feature photo: Fauxels/ Pexels)