*Đọc 10 phút*

Photo: Tượng thần rắn Mucilinda che mưa bão cho Đức Phật Thích Ca theo nghệ thuật Khmer tai Bảo Tàng Viện Quốc Gia Bangkok. (Chainwit / Wikimedia Commons)

Bài NHUẬN HÙNG

Thật ra mà nói, chúng ta sống trên trần gian này, những tập tục, phong tục, lễ nghi cúng tế từ dân gian cho đến các tôn giáo. Hoặc nói một cách khác là từ Âu sang Á tuy có khác nhau, nhưng luôn luôn lấy mốc thời gian làm điểm để tính. Chẳng như năm tháng ngày giờ, người Tây phương lấy Dương lịch làm đầu cho một năm mới. Còn người phương Đông lấy âm lịch (tính theo mặt trăng) làm đầu năm. Chẳng hạn như Tý, Sửu, Dần, Mẹo, Thìn, Tỵ… Vậy năm nay chúng ta rơi vào năm Ất Tỵ (2025) cứ như thế mà tính đi. Nếu năm nay những trẻ sơ sinh nào chào đời, dù nam hay nữ cuộc đời và vận mạng của đứa trẻ đó ra sao? Thì chúng ta có thể biết trước được hay không?

Xin thưa quý vị, nói về tuổi tác ngày giờ ra đời của một hài nhi, còn nhiều vấn đề luận bàn, thôi thì hẹn khi khác. Vậy bây giờ, chúng ta giải khuây giây phút đầu năm, luận bàn một góc cạnh nào đó, về năm Ất Tỵ kể sơ sơ về những câu chuyện Rắn cho vui vui với mọi người.

Đầu tiên là Tống Cựu Nghinh Tân đưa năm cũ đi, đón năm mới đến. Năm vừa qua là con rồng, rồng là sinh vật chỉ tồn tại nơi niềm tin ở một vài nơi ở phương Đông, chẳng hạn như ở Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản và Việt Nam, nhưng quý vị cũng biết đó, cổ nhân xưa từng nói: Giáp một vòng 60 năm trôi qua, mà năm vừa rồi lại là Giáp Thìn, vậy chuyện gì đến với chúng ta: Đúng là Rồng gặp mây cho nên phun nước từ Âu sang Á bão lụt tưng bừng, nước dâng lên khắp mọi nơi. Vậy đến Rắn thì sao đây? Tốt hay xấu, chúng ta từ từ tìm hiểu con Rắn này nhé. Chớ vội!

Riêng về rắn, rắn thì tồn tại khắp nơi, trừ những nơi rắn không thể sống được do những điều kiện nào đó. Thời tiết thật khắc nghiệt nóng quá hay lạnh quá thì rắn cũng không thể trú ngụ được.

Nhắc lại rồng ở Trung Quốc và một số quốc gia khác, rồng không hiện hữu nơi niềm tin của người Ấn; nhưng rắn thì lại có, với đầy đủ các cung bậc. Trong tiếng Sanskrit, rắn được gọi là nāga. Nhưng từ nāga trong tiếng Sanskrit và Pāli không chỉ có nghĩa là rắn, mà cũng có nghĩa là con voi. Mặc dù trong Phạn ngữ nāga có nghĩa là rắn nói chung, thì lắm lúc khi đề cập đến từ này người ta liền liên tưởng ngay đến một loại rắn chúa, rắn thần. Có một từ khác trong tiếng Sanskrit cũng chỉ cho rắn, đó là từ sarpa, nhưng rắn sarpa này thường ít mang màu sắc huyền bí hơn là rắn nāga. Trong niềm tin dân gian của người Ấn, trước thời kỳ Phật Giáo, nāga là một loại rắn hổ mang bành có bảy đầu.

Giống như rồng là sinh vật huyền bí (một trong tứ linh) của Trung Quốc, rắn (nāga) được xem là một sinh vật linh thiêng trong đời sống văn hóa và tôn giáo Ấn Độ. Nāga được xếp vào một trong “bát bộ”, là á thần, bởi vì được cho là có những “thần lực” nhất định. Bát bộ bao gồm: Deva (thiên), Nāga (rồng, rắn), Yaksa (thần dạ-xoa), Gandharva (càn-thát-bà: nhạc thần), Asura (thần a-tu-la), Garuda (ca-lâu-na: chim đại bàng), Kinnara (khẩn-na-la: nhạc thần của Đế Thích), Mahoraga (Ma-hầu-la-gia: thần đầu rắn mình người).

Như vậy, từ nāga vốn có nghĩa là rắn. Nhưng rồi khi từ này được truyền vào một vài quốc gia như Nhật Bản, Trung Quốc thì thường được dịch là rồng (long), hơn là rắn (xà), nhất là trong những ngữ cảnh khi nāga được đề cập đến như là một sinh vật thiêng liêng. Điều này có lẽ do sự “tiếp diễn” văn hóa, nơi tín ngưỡng rồng phổ biến, và khi rồng được xem là một “sinh vật” thiêng liêng và hình ảnh của nó cũng được dùng trang trí ở những nơi chốn trang nghiêm.

Không biết có phải từ nguyên nhân này hay không mà rắn được tôn kính và thờ phụng như một vị thần ở trong Ấn giáo. Ở trong nhiều ngôi đền của Ấn giáo, người ta đã thờ phượng rắn như là một vị thần thực thụ. Và tại nhiều ngôi làng ở Ấn, người ta tôn trí trong nhà những tranh tượng rắn, và thậm chí dâng cúng trứng và sữa cho những tranh tượng rắn này. Người Ấn giáo cũng có lễ hội về rắn thần, tưởng niệm ngày sinh của rắn thần và ngày này được gọi là Nāga Panchami. Rắn cũng trở thành vật gần gũi và thân cận với các vị thần của Ấn giáo. Ví dụ như thần Shiva thường quấn một con rắn ở nơi cổ; còn sàng tọa của thần Krishna lại là một con rắn.

Rắn trong Ấn Giáo cũng biểu tượng cho sự tự do, bởi vì nó là một sinh vật được cho là không thể thuần hóa. Nhưng điều này chưa hẳn đã đúng, bởi vì nhiều nơi trên nước Ấn, các đạo sĩ và ngay cả những thường dân, đã “thuần hóa” được rắn. Họ có thể sai bảo rắn huýt gió hay điều khiển rắn múa theo điệu kèn hoặc sáo…. Không rõ là người ta có sử dụng “phép thuật” hay nhưng bí quyết gì để bắt rắn phải phục tùng theo ý muốn của họ như vậy hay không, nhưng rõ ràng là rắn có thể bị thuần phục bởi con người. Người Ấn giáo cũng tin rằng rắn (thần) có thể đem đến tài sản, sức khỏe, hạnh phúc cho con người, và sẽ giúp con người khi họ gặp phải những khó khăn trong đời sống. Nhưng dù rắn thần được xem là sinh vật thiêng liêng, thì sinh vật này vẫn ở dưới sự điều khiển của hai vị thần Shiva và Krishna.

Nơi niềm tin của người Ấn, nguồn gốc của rắn được cho là có liên hệ với thần linh. Theo Varāha Purāṇa, một trong các thánh thư của Ấn giáo, con trai của Phạm vương (Brahma) là Kashyapa có bốn người vợ. Người vợ đầu sinh ra các Deva (thiên), người vợ thứ hai sinh ra Garuda (chim), người vợ thứ ba sinh ra Nāga (rắn), và người vợ thứ tư sinh ra Daitya (quỷ). Từ câu chuyện được đề cập ở trong cuốn sách này, rắn như vậy có những liên hệ “huyết thống” với thần linh. Thêm nữa, theo vũ trụ luận của người Ấn, núi Meru là ngọn núi trung tâm của vũ trụ, và là nơi cư trú của Phạm thiên và những thần linh khác, và rắn (nāga) là sinh vật bảo vệ ngọn núi này bằng cách cuốn mình quanh ngọn núi.

Nơi cư trú của nāga thường được cho là gắn liền với nước, chẳng hạn như dưới đáy sâu của đại dương, sông, hồ. Vì đời sống gắn liền nước, nên nāga cũng biểu trưng cho sự sinh sôi nảy nở. Và cũng vì là sinh vật gắn liền với nước, nên theo huyền thoại, nāga có thể tạo nên mưa gió. Nơi nào âm u, rừng núi dày đặc ánh sáng ít lan tỏa tới, dễ sanh sôi nẩy nở ra nhiều loại rắn độc. Chúng ta chưa biết ra hết từng tận các loại rắn trong nước Việt mình, huống hồ, nhiều loại rắn khác nhau ở các nước khác, v.v. và v.v..

Tuy nhiên, rắn không phải luôn được coi là một sinh vật hiền thiện ở trong Ấn giáo, mà đôi khi cũng bị coi là một sinh vật nguy hiểm. Trong Mahabharata, một thánh điển quan trọng của Ấn giáo, rắn được miêu tả như là một sinh vật hung ác và có khuynh hướng làm hại kẻ khác. Rắn (nāga) cũng có kẻ thù không đội trời chung của nó, đó chính là chim Garuda. Cả Nāga và Garuda có cùng cha là Kashyapa, nhưng do vì sự bội bạc của Kadru, mẹ của Nāga, mà hai sinh vật này trở thành kẻ thù truyền kiếp của nhau.

Trong truyền thuyết tương tự với câu truyện trong Udana, nhưng ở đây có thêm một số tình tiết: sau khi Đức Phật giác ngộ bên cội bồ-đề ở Bodhgaya, có một con rắn (nāga) chúa màu đen bò đến đảnh lễ Đức Phật và sau đó thỉnh Ngài viếng thăm nơi cư trú của mình. Đức Phật chấp nhận lời thỉnh cầu và trú tại nơi của nāga suốt bảy ngày liền. Sau đó Đức Phật quy y cho rắn chúa, truyền cho nó Tam quy và Ngũ giới. Và rắn chúa này là sinh vật, không thuộc loài người, đầu tiên quy y Tam bảo. Sau đó một rắn chúa khác có tên là Mucilinda viếng thăm Đức Phật và đã che mưa bão cho Ngài trong suốt bảy ngày. Và sau bảy ngày thiền định của Đức Phật và khi mưa gió chấm dứt, rắn chúa này thỉnh mời Ngài đến trú xứ của mình và sau đó quy y Tam bảo.

Trong kinh sách, rắn cũng được đem ra làm ẩn dụ cho việc đọc, hiểu và thực hành kinh điển. Một người học giáo pháp với mục đích khoái khẩu biện luận, để chỉ trích người khác, không học pháp với mục đích tu tập cho việc giác ngộ giải thoát, thì người này được coi là bắt rắn ở lưng hay ở đuôi, có thể bị con rắn đó quay lại cắn. Tức muốn nói rằng, một người học pháp với mục đích như vậy thì chỉ tạo thêm khổ đau mà không được ích lợi gì. Còn người học pháp không vì mục đích khoái khẩu biện luận hay chỉ trích người khác, mà học pháp với mục đích áp dụng tu tập để đạt đến giác ngộ giải thoát, thì người này được cho là đang bắt rắn nơi cổ, không bị rắn gây hại (Xem Trung Bộ, kinh Ví Dụ Con Rắn, số 22).

Xa hơn nữa, nāga cũng được phân chia thành năm “đẳng cấp” tương ứng với năm đẳng cấp: Brahmin (tu sĩ), Kshatriya (chiến sĩ), Vaishya (thương nhân), Shudra (lao động chân tay), và Chandali (thành phần cùng đinh). Tuy nhiên, qua các tài liệu mà tôi đọc được, đã không thấy đề cập đến những loại rắn nào tương ứng với đẳng cấp Bà-la-môn, và những loài nào tương ứng với đẳng cấp Thủ-đà-la.

Như vậy, từ những gì được trình bày ở trên, ta thấy hình ảnh của rắn được con người thể hiện khá sinh động. Rắn vừa là một sinh vật ít nhiều gây cho con người sự sợ hãi bởi nòng độc của nó, nhưng cũng vừa là một sinh vật gắn liền với những huyền thoại, và lắm khi được gán cho là sinh vật biết tu luyện. Rắn đôi khi còn được phong “thần” và trở thành rắn thần, và mỗi khi trở thành “thần” thì hẳn nhiên sẽ trở thành đối tượng thờ bái của một số người.

Nói về rắn trong năm Ất Tỵ này thật ra có rất nhiều câu chuyện không riêng về Ấn Độ mà ở Trung Hoa hay Việt Nam cũng nhiều truyền thuyết về rắn như “Thanh Xà, Bạch Xà.” Rắn còn mệnh danh là “Xà Vương” trong những câu chuyện huyền thoại.

Riêng về Việt Nam, năm Thìn qua thì năm Tỵ lại đến, hồn tôi lại miên man phiêu lưu liên tưởng đến những câu Sấm Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm như:

“Long vỹ Xà đầu khởi chiến tranh
Can qua xứ xứ khổ đao binh 
Mã đề dương cước anh hùng tận
Thân dậu niên lai hưởng thái bình.”
(Trích Sấm Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm)

Tôi viết bài nầy vào những ngày cuối năm con Rồng, sắp bước qua đầu năm con Rắn và xin được mượn ý hai câu thơ trong Sấm Trạng Trình! Rất mong quý bạn trẻ, cùng quý độc giả thân thương rộng đường dư luận và tìm hiểu bổ túc thêm về vấn đề thế giới bên ngoài. Hiện tại trong thời điểm 4.0 sắp đến 5.0 rồi đó.

Thời đại khoa học tiến bộ, bay quá xa ngoài sức tưởng tượng của quần chúng, bé cổ thấp họng nhưng chúng ta không thể hiểu được sự tiến bộ khoa học, kỹ thuật số về vũ khí tinh xảo cao hơn cả nguyên tử, hằng ngày và hằng giờ chúng thay đổi liên tục. Thật khiếp đảm thay!

“Long vỹ Xà đầu khởi chiến tranh
Can qua xứ xứ khổ đao binh.”

Mấy năm qua, tuy chưa đến thời gian như hai câu Sấm trên, nhưng chiến tranh đã liên tiếp xảy ra nhiều nơi trên thế giới: Cuộc chiến khốc liệt tại Iraq chưa yên thì đến Afghanistan, Pakistan, Ai Cập, Libya, Syria… Hàng ngàn. hàng chục ngàn sinh mạng đã tử vong, cùng với biết bao tang thương đổ nát! Rồi hiện nay, tranh chấp về các biển đảo giữa Trung Quốc với Nhựt Bản, với Phi Luật Tân, với Việt Nam, Trung Quốc với Đài Loan ngày càng leo thang, ngày càng căng thẳng! Thù hận thâm sâu giữa Israel và Iran; hai bên sẵn sàng để tàn sát nhau! Mầm móng một cuộc chiến tranh kinh hãi, kể cả chiến tranh nguyên tử, có thể xảy ra bất cứ lúc nào! Thiên tai, bão lụt, nạn tai, sóng thần, khủng bố cũng liên tiếp gây ra vô vàn khổ hãi cho con người. Nhân tình thế thái đảo điên, sao ư!

Chiến tranh Âu Châu, Nga và Ukraine đã hơn ba năm rồi nhưng vẫn chưa chấm dứt, kéo dài mãi liệu có ổn không? Quý vị ạ! Năm nay chúng ta có ông Donald Trump vừa mới tái đắc cử tổng thống. Vậy chiến tranh ở Âu Châu sẽ đi về đâu? Mãng Xà có quy đầu không???

“Long vỹ Xà đầu khởi chiến tranh
Can qua xứ xứ khổ đao binh
Mã đề dương cước anh hùng tận
Thân dậu niên lai hưởng thái bình.

Giờ đây, chu kỳ cuối năm Thìn bước sang đầu năm Tỵ một lần nữa lại đến bên thềm. Không biết lời tiên tri trong Sấm Trạng Trình qua chu kỳ nầy sẽ ứng hiện ra sao? Từ từ chúng ta, chiêm nghiệm sẽ rõ thế giới binh đao của thời đại này. Nếu không yên ổn có thể dẫn đến đại loạn. Thế chiến thứ ba sẽ có thể bắt ngòi từ đây.

Đêm đêm thắp đèn trời, cầu mong sao thế giới an ổn, nhân dân vui vầy, chiến tranh mau mau chấm dứt, trả lại màu xanh tươi cho đất trời bình yên, dân chúng sum vầy. Mong lắm thay! Cầu mong các nhà lãnh đạo cuộc chiến điên rồ sớm thức tỉnh, “Phóng hạ đồ đao” để cho muôn vàn chúng sanh được bình yên trong cõi Ta Bà này.

Trong Bộ từ điển: Chú Thích Phật Học – Pháp Thí Hội, Kinh điển thường đề cập đến. Bộ Sơn Ðường Tứ Khảo dẫn giải:

“Ngày xưa có một đồ tể chuyên làm việc ác vừa buông bỏ con dao làm nghề sát hại xuống, lập tức được thành Phật. Ðây ý nói sự bỏ dữ theo lành một cách nhanh chóng, chứ thật sự không phải có thể thành Phật một cách nhanh chóng như thế. Bởi lẽ, tạo ác nghiệp hay thiện nghiệp đều do nơi tâm. Lúc si mê, tùy theo vọng tưởng phiền não tạo ác nghiệp; khi tỉnh ngộ, tùy thuận theo trí huệ mà tạo thiện nghiệp.

Như vậy, Thiện hay Ác nghiệp đồng do tâm tạo nên. Chính trong khi bỏ Ác đấy tức là Thiện. Nên nói “Phóng Hạ Đồ Đao, lập địa thành Phật.” Hai câu này người thế gian dù chưa tin Phật cũng thường nói đến, nhưng phải hiểu rõ ý nghĩa là như vậy.

Câu này đồng nghĩa với câu : “Phiền Não tức Bồ Ðề”. Nghĩa là mê thì phiền não, ngộ thì Bồ Ðề. Nhưng nên biết rằng, từ sự giác ngộ ấy tiến tu phải trải qua ba đại a tăng kỳ kiếp, chứ không phải buông bỏ con dao sát hại mà thành Phật lập tức. Nguyên nhân sự thành Phật ở vô lượng kiếp về sau cũng do giờ phút buông bỏ con dao đồ tể này. Cũng vì thế, chư cổ đức gọi là “hồi đầu thị ngạn” Ý nói khi si mê thì sanh tử luân hồi; một khi đã hồi quang phản chiếu thì sẽ tiến đến cảnh giới Niết Bàn. Nói về rắn thì có rất nhiều mẫu chuyện, xin được dừng lại, hẹn dịp khác.

Lại một lần nữa, kính chúc quý độc giả đón mừng năm mới Ất Tỵ 2025 một mùa Xuân tràn đầy hạnh phúc bên người thân. Thân Tâm luôn luôn An Lạc, vạn sự kiết tường như ý.

Cali những ngày cuối năm, 27/12/2024
T. Nhuận Hùng